Liefde met mate, In de ogen van de Yi Jing, 7, Lulu Wang

Grieken en Chinezen
 

Net als in de Griekse oudheid, toen men vond dat de wereld uit vier elementen bestond – water, aarde, lucht en vuur, gaat de Yi Jing er ook van uit dat de wereld uit elementen bestaat, alleen niet uit vier maar uit acht – hemel, aarde, donder, wind, water, vuur, berg en rivier.  

Net als de Griekse wijsgeer Empedocles, die een overeenkomst zag tussen de vier elementen, onze lichaamssappen en temperamenten, water – slijm – flegmatisch, aarde – zwarte gal – melancholisch, lucht – gele gal – cholerisch, vuur – bloed – sanguinisch, is er volgens de Yi Jing eveneens een verband tussen de acht elementen, onze lichaamsdelen en onze karaktereigenschappen. Zo staat de hemel voor de darmen en voor het actieve, de aarde voor de milt en voor het passieve, de donder voor de gal en voor het temperamentvolle, de wind voor de lever en voor het flexibele, het vuur voor het hart en voor het stralende, de berg voor de maag en voor het stabiele en ingetogene, het water voor de nieren en voor het intelligente, de rivier voor de longen en voor het beweeglijke en vrolijke.

 

Tot dusver de gelijkenissen tussen de Griekse oudheid en de Yi Jing. Van hieruit gaat de Yi Jing namelijk verder. Veralgemeniseren heeft in het Nederlands een negatieve bijklank, maar de Yi Jing veralgemeniseert zo grenzeloos dat men een verband ziet tussen de acht elementen en alles tussen de hemel en de aarde. Neem de liefde, als wij dit onderwerp in het kader van Yi Jings acht elementen zouden plaatsen, zouden we de liefde misschien ten volle beleven.

 
Hemel en aarde, man en vrouw
 

Een. De hemel, de man en de actief ondernemende. De aarde, de vrouw en passief ontvangende. De wisselwerking tussen de man en de vrouw en hun rol in de liefdesrelatie lijken ons bekend, maar is het wel zo?

 
 

De man kan alleen actief ondernemend zijn, als de vrouw passief ontvangt. Als de vrouw het initiatief neemt, bijvoorbeeld, ze vraagt hem mee naar de film, uit eten of zelfs ten huwelijk, moet hij de rol van de vrouw spelen en passief ontvangend zijn, anders botst het tussen hen tweeën.

 

Door het emancipatieproces sinds medio vorige eeuw zijn onder andere Chinese vrouwen actief ondernemend geworden. Ze werken buitenshuis, verdienen evenveel als mannen, zijn assertiever en zelfbewuster. De Chinese mannen zijn daarentegen wat passiever geworden. Ze nemen minder vaak het voortouw als er iets is en vinden het normaal dat vrouwen er de schouders onder zetten, met de vervrouwelijking van mannen tot gevolg.

 

Bovengenoemd merken wij aan de mannelijke filmsterren in China. Ze poederen hun gezicht bleek, laten de plastisch chirurg hun kaken puntig slijpen, dragen rouge op hun wangen en lippenstift op hun lippen en bedekken hun mond en gillen als ze schrikken. Als wij niet goed opletten, denken we dat ze tere porseleinen popjes zijn, sierlijker en bevalliger dan menige vrouw. Juist deze vrouwtjesmannen worden overdag door hun fans op handen gedragen en komen ’s nachts in de natte dromen van de fans voor. Dit beperkt zich niet tot China. Sterker nog, de trend is naar China overgewaaid vanuit Japan, Zuid-Korea en een paar andere Zuidoost-Aziatische landen. Sommige Chinese psychologen schrijven zelfs de toename van homoseksuele mannen in China deels toe aan het vervrouwelijken van mannen en aan het emanciperen van vrouwen.

Een mannelijke filmster.
 

Een man kan wel actief ondernemend zijn, maar als hij hierin doorschiet, zou de vrouw te passief ontvangend moeten zijn om bij hem te passen, waardoor ze in het nauw wordt gedreven en opeens overslaat. Dan zou ze in opstand komen en nog actiever ondernemend worden dan de man. Dit merken wij aan de emancipatiebeweging die sinds de vorige eeuw onder andere in China aan de gang is. Chinese vrouwen eisen hun rechten op na duizenden jaren onder de plak van mannen te zijn geweest.

 
Donder en wind, bepalen en volgen
 

Twee, de man, de donder die door alles heen raast en zich boven in de lucht beweegt. De vrouw, de wind die flexibel om alles heen draait en beneden op de aarde waait. De man en de donder lijken allesbepalend te zijn en de vrouw en de wind lijken alles aanvaardend en flexibel te zijn, maar is het wel zo?

 

De donder zou sneller door alles heen razen als de wind harder en hoger waait. Zo zou de wind de donder tegemoet gaan en de donder verder dragen dan de donder zelf in staat is. Met andere woorden, als de twee hun krachten bundelen, zouden ze er beiden profijt van hebben. Denkt de man dat hij alles kan voorschrijven en dat de vrouw hem maar heeft te volgen, kan hij niet rekenen haar medewerking, eerder op haar tegenwerking. Het gevolg is dat hij minder dingen voor elkaar krijgt. Respecteert hij haar meewerkende en daarom niet minder belangrijke rol, zou hij op haar medestand kunnen bouwen. Dan zouden de twee samen bergen kunnen verzetten.  

De huidige haast wereldwijde emancipatiegolf is, redenerend volgens de logica van de Yi Jing, een reactie op de te lange en te overheersende rol van de man in de afgelopen eeuwen. De vrouw slaat in dit proces, mijns inziens, een beetje door, van het flexibele en meewerkende naar het bepalende. Veel mannen staan met de mond vol tanden voor dit verschijnsel en weten zich er in een aantal situaties geen raad mee. Niets dan een corrigerende werking van de natuur, denk ik. Het zou ook een corrigerende werking van de natuur zijn als straks het evenwicht tussen de man en de vrouw dankzij de emancipatie weer hersteld is. Dan zou de man opnieuw als een donder door alles heen razen en zich boven in de lucht bewegen. Dan zou de vrouw wederom als de wind flexibel om alles heen draaien en beneden op de aarde waaien. Dan zou de man noch de vrouw moeite hebben met de rolverdeling, maar dit is, gezien de gang van zaken nu, toekomstmuziek.

 
Water en vuur, verbindende vrouw en strijdende man
 

Drie, het water dat alles bindt, en de vrouw die vrede sticht en mensen bij elkaar brengt. Het vuur dat zich uitbreidt en dat uitspat, en de man die ten strijde gaat en wel eens mensen van zich afstoot. Normaliter is het inderdaad zo, maar indien de verhouding tussen de man en de vrouw schreef loopt, gaat de vrouw harder tekeer dan de man en slaat ze links en rechts nog raker. Geen wonder dat er een Chinees gezegde is, Geen man kan zo wreed zijn als een (gekwetste) vrouw. Dit geldt voor het rollenspel tussen mannen en vrouwen op praktisch alle fronten. Al kookt en naait de vrouw vaker dan de man, de beste koks en kleermakers zijn veelal mannen.  

Als twee mensen elkaar niet kunnen uitstaan, zeggen wij in het Nederlands dat ze als water en vuur leven. Waarom vergelijkt de Yi Jing de vrouw en man met water en vuur? Kunnen ze elkaar werkelijk niet luchten? De achterliggende gedachte van de Yi Jing is mijns inziens als volgt.

 

Water en vuur lijken sterk van elkaar te verschillen, maar het vuur gaat omhoog en het water stroomt omlaag. Ieder heeft zijn eigen plek. Door de afstand tussen de twee te respecteren, kunnen water en vuur wel degelijk vreedzaam met elkaar samenleven. Dat wil zeggen, zelfs als een man en een vrouw smoorverliefd op elkaar zijn, moeten ze niet te dicht op elkaars lip zitten. Zolang ze elkaars plaats en privacy in acht nemen, kunnen ze niet alleen van de liefde voor elkaar genieten maar ook harmonieus met elkander samenleven.

 

Een befaamd verhaal van de hand van William Somerset Maugham gaat zo. Een man en vrouw staan bekend om hun onafscheidelijkheid. Als ze bij vrienden gaan logeren, vertellen ze hen van tevoren dat ze in eenzelfde kamer en dito bed moeten slapen, anders komen ze niet of zoiets. Als ze uitgenodigd worden voor een diner, vragen ze de gastheer en gastvrouw om hen aan tafel naast elkaar te laten zitten. Dit paar tortelduiven is, voordat iedereen er erg in heeft, gescheiden. Maugham legt de vinger op de zere plek. Te vast aan elkaar plakken leidt tot echtscheiding.

 

Veel Nederlanders die naar China zijn gereisd stellen mij een vraag. Waarom gaat menig Chinees echtpaar niet samen naar het restaurant of naar een feestje? Ik verwijs hen naar het water en vuur van de Yi Jing. Ondanks (of juist dankzij) het feit dat veel Chinese echtparen niet samen uitgaan, eindigen minder Chinese relaties in een echtscheiding dan westerse.

 
Stille berg en zingend beekje, zwijgzame man en spraakzame vrouw
 

Vier, de berg die stabiel en stil staat, en de man die relatief standvastiger, zwijgzamer en ingetogener is. De rivier die soepel stroomt en die al reizende zingt, en de vrouw die haar gevoelens verhoudingsgewijs makkelijker toont en onder woorden brengt.  

Een valkuil in een liefdesrelatie zou kunnen zijn dat de man vindt dat de vrouw teveel praat en de vrouw vindt dat hij het weinig doet, terwijl dit in de aard van het beestje ligt. Een andere valkuil zou kunnen zijn dat, verwikkeld in ons huidige streven naar gelijkheid tussen man en vrouw, wij de aard van het beestje proberen om te buigen, met alle gevolgen vandien. Zou het een optie zijn om de man en de vrouw als gelijkwaardig te beschouwen en om tegelijkertijd elkaars geaardheid met rust te laten? Want omwille van een gelijkheidsideaal de man en de vrouw omvormen, dit lijkt mij ten eerste moeilijk uitvoerbaar en ten tweede onnatuurlijk, of is het onmenselijk?

 
Holisme en dualisme

Kortom, de acht elementen volgens de Yi Jing vertellen ons beide kanten van dezelfde medaille. Daarin ligt het essentiële verschil tussen de holistische Yi Jing en de dualistische Griekse oudheid en de deels daaruit voortvloeiende westerse denkbeelden. Immers, Yi Jing zegt, Wuji bifan – als iets tot het extreme gaat, slaat het over. Men moet dus maat kennen. Zodra de hemel te ondernemend en actief is, wordt de normaliter passief ontvangende aarde radicaal en overtreft ze de hemel in zijn mannelijke kenmerken. Zodoende integreert de Yi Jing de westerse dualiteit zonder erin te blijven steken.  

 

De relatie tussen de man en vrouw dient volgens de Yi Jing eveneens holistisch van aard te zijn, waarbij zowel de man als de vrouw de maat in de gaten houdt. Anders moet de man zich niet verbazen dat de vrouw in opstand komt en voor haar rechten vecht; anders moet de vrouw zich niet verwonderen waarom sommige mannen niet meer ondernemend en actief zijn en zo slap als een vaatdoek.

 

In het komende verhaal beschrijf ik aan de hand van de acht elementen van de Yi Jing het ontkiemen, verrijpen en het al dan niet naar wens verlopen van de liefdesrelatie.  


Koop Nederwonderland of andere boeken van Lulu Wang >>> >>

Geluk is een denksport, In de ogen van Yi Jing, 6

Foto: Lulu na het geven van een lezing aan vertalers.
 

Inleiding

 

Wachten en vooruitstreven

 

In het, vergeleken met het zonnestelsel, korte bestaan van ons homo sapiens hebben wij getracht de wereld om ons heen te begrijpen. Wij hebben getracht met onder andere mythen het scheppingsverhaal te vertellen en door kwantummechanica de Newtoniaanse mechanica te vervangen. Dankzij technische vernieuwingen wordt er momenteel op een historisch ongekend tempo nieuwe uitvindingen gerealiseerd. En met elke uitvinding schudden de oude natuurwetten op hun grondvesten.
 
Ondanks de even razendsnel aanstormende als wegwaaiende interpretaties van onze wereld zit, sinds drieduizend jaar de Yi Jing, het Boek der Veranderingen. Net als een mediterende monnik, stapt hij niet naar voren om zijn theorie te verkondigen noch steekt hij zijn wijsheid onder de vloermat.

 

Terwijl wetenschappers met elke nieuwe ontdekking een stapje dichter bij het toppunt van de verlichting komen, kijken ze omhoog en zien ze op de top van Himalaya het Boek der veranderingen. In de ijle lucht, daar op de blanke berg, horen de wetenschappers zijn zachte, kalme stem. Welkom, ik heb op jullie zitten te wachten, zegt de Yi Jing. Direct daarop hervat hij zijn meditatie.

 

Wij zijn bevoorrecht om in een tijdperk te leven waarin de Yi Jing en de moderne wetenschappen elkaar op een ongekend tempo naderen. Door veranderingen als de enige stabiliteit van het leven te zien, omvat de Yi Jing alle mogelijke theorieën die de wetenschappen maar bedenken kunnen.
 

Kunstenaar in de rap veranderende wereld

 
Nu de eeuwenoude Yi Jing en de eigentijdse kwantummechanica elkaar proberen te ontmoeten, zit de letterkunde evenmin stil. Met haar pennenstreken schets ze de contouren van de tijdsgeest en van de mens. De mens die niet alleen denkt en onderzoekt, maar vooral voelt. In de komende acht stukjes tekst zoek ik overeenkomsten tussen de Yi Jing en kwantummechanica enerzijds en tussen die twee en ons gevoelsleven anderzijds. De uitspraken zijn gewaagd om de gedachten te prikkelen.
 
Acht stellingnamens
 

1.Uit het niets

 
Is 0 groter dan 1? Is de keizer belangrijker dan de keizerin-moeder? Is eenzaamheid begerenswaardiger dan de liefde? De Tao van de Yi Jing staat voor 0. Het antwoord van het Boek der veranderingen op bovengenoemde vragen laat zich raden.

0 is groter dan 1, omdat 0 voor potentieel staat. 0 kan naar 1 groeien. Zo kan 0 100 en zelfs werkelijk van alles worden. De keizer is wel belangrijk, maar zonder zijn moeder zou hij niet eens zijn eerste levenslicht zien, laat staan over een land regeren. Eenzaamheid kan gevolgd worden door de liefde – een hoopgevend vooruitzicht, terwijl de liefde kan eindigen in eenzaamheid. Niets is dus op den duur groter dan iets en 0 groter dan 1. Potentieel is ontzagwekkender dan werkelijkheid, als wij de tijdsfactor in acht nemen.

2.Tot twee tellen

 

Tot hoeveel moet een kind leren tellen? Hoeveel photons is de wereld rijk? Hoeveel moleculen telt ons lichaam? Hoeveel mensen zijn er hier op aarde? Het antwoord van de Yi Jing luidt, een kind hoeft maar tot twee te leren tellen. De wereld bestaat uit twee photons. Ons lichaam telt twee molenculen. Er zijn twee mensen op aarde. Immers, de computer spreekt ook een binaire taal, 0 en 1, en kan eveneens slechts tot twee tellen, maar die kan alle getallen uitdrukken. De twee heten Yin en Yang, die tezamen de wereld en het heelal vormen, aldus de Yi Jing.

Een en ander biedt de mens zielenrust in deze steeds ingewikkelder wereld met een explosie van informatie en opties. In de wirwar van onze emoties zien wij vaak door de bomen het bos niet meer, terwijl al onze relaties en gevoelens uit twee elementen bestaan: de liefde en de angst ervoor – de haat. Overzichtelijker dan we durven te dromen.
 

3.Verliezen is winnen

 

Binnen de Tao staan Yin en Yang tot elkaar in evenwicht. In de kwantummechanica is er sprake van a spooky action of entanglement. Als een photon links draait, zeg maar in de richting van de winst, reageert zijn partner photon er meteen op door rechts te draaien, in de richting van het verlies, en de communicatie tussen de twee partner photons overtreft de lichtsnelheid.

Hier verliezen is daar winnen, precies op dezelfde tijd. Wij staan dus per saldo quitte. Als onze geliefde besluit de relatie te beëindigen, komt het meestal doordat hij weet dat wij beter af zouden zijn met een ander of tenminste, zonder hem of haar. Als het Leven een deur voor ons sluit, gaat een raam voor ons open.
 

4.Kijken is verstoren

 

Als wij de hele lijn Yang —- door midden breken, krijgen wij de gebroken lijn Yin — — . Yin en Yang zijn, voordat wij ze afbreken, hetzelfde symbool. Een kwantum is zijn onverstoorde toestand een partikel en een lichtgolf tegelijk. Pas als wij ernaar kijken, splitst hij in tweeën. Als wij een partikel zien, merken wij de lichtgolf niet, idem andersom. Als wij de dag zien, merken wij de nacht niet, idem andersom. Als wij iemand mogen, merken wij zijn tekortkomingen nauwelijks. Als wij iemand rauw lusten, lijkt hij geen goede kanten te hebben.

 

Het leven is zoals het is voordat wij ernaar kijken. Zodra wij ons afvragen of wij gelukkig zijn, splitst het leven in tweeën, een gelukkige en een minder wenselijke. Net als de Doos van Pandora. Houden wij hem dicht, is er geen vuiltje aan de lucht. Als wij toch te nieuwsgierig zijn om de doos onaangeroerd te laten, dan moeten wij onze borst kletsnat maken voor wat wij erin zullen aantreffen.

Vandaar het gezegde Nieuwsgierigheid jaagt de kat de dood in. Onze gemoedsrust hangt dus niet alleen af van hoe wij naar ons leven kijken maar vooral van of wij naar ons leven kijken. Waarom luidt het gezegde Doe gewoon en dan ben je al gek genoeg in plaats van Wees gewoon en dan doe je al gek genoeg? Wij kunnen alleen bepalen wat wij doen, maar niet hoe en wat wij zijn. Immers, hoe en wat wij zijn is zeer inhalshoekgevoelig. Daar kunnen wij geen touw aan vastknopen.
 

5.Kiezen is beide hebben

 
Hetzelfde geldt voor onze ik. Elke keer dat wij naar onszelf kijken, splitst onze ik in tweeën. Zo vermenigvuldigen wij onszelf quadratisch. Volgens de theorie van multiverse wonen en werken exacte kopieën van onszelf in verschillende universums.

Als wij op de rijksweg rijden en de afslag naar links nemen, slaat onze kopie elders zeker af naar rechts. Dus waarom breken wij ons hoofd over welke keuze wijsheid is? Het idee dat onze andere ik de keuze die wij laten, zou nemen, bevrijdt ons van een kloppende hoofdpijn wegens keuzestress.

Dansend door het leven gaan, dankzij het besef dat geen besluit goed of slecht is, want beide keuzes worden genomen met alle gevolgen vandien, zij het door onze twee verschillende ikken in twee verschillende universums. Wij kunnen ons letterlijk en figuurlijk in al onze keuzes en geheime verlangens uitleven.
 
Als kind begreep ik een Chinees gezegde niet. Dat luidt, Benadeeld worden is geluk hebben. Nu begint het te dagen. Als ik hier op aarde geluk heb, dan heeft mijn andere ik in een parallel universum, op Mars of Jupiter bijvoorbeeld, pech. Per saldo hoef ik gelukkig noch verdrietig te zijn. Geen wonder een gevleugde dichtregel van een bekende Chinese filosoof, politicus en dichter Fan Zhongyan, Ik ben niet blij om mijn voorspoed noch verdrietig om mijn tegenslag..
 

 

 

6.Eenzaamheid bestaat niet

 

Onze vele ikken kunnen met vele partners samenleven, net als de Yang —- die op talloze manieren met Yin — — samen kunnen smelten. Elke combinatie leidt tot een andere lotsbestemming. Zo hebben wij, net als een kat, negen levens, zo niet meer. In de kwantumwereld vormen partikels constant een paar en gaan voortdurend uit elkaar, in een vloeiende beweging. Gelijk twee cellen die constant met elkaar samensmelten om één te worden, waarna de cel in tweeën splitst om weer ieder zijns weegs te gaan.

Wij kunnen onze partner de trouw beloven, maar ons hart kan wel eens naar een ander vliegen. Niet omdat wij immoreel zijn, maar omdat onze ikken onderhevig zijn aan andere wetmatigheden. Schuldgevoel erover zal ons hart niet stoppen om naar een ander te verlangen. Een schrale troost is dat alle eenzame zielen hier op aarde in een ander universum – in een parallel universum – gelukkig getrouwd en met kinderen zijn. Vandaar het gezegde Eenzaam is samen een?
 

7.Oost en west moeten elkaar niet ontmoeten

 
Het oosten en het westen vormen elkaars tegenpolen. Ze lijken op Yin en Yang volgens de Yi Jing en op entangled kwantums volgens kwantummechanica. Dit paar kwantums draaien altijd naar twee tegenovergestelde richtingen. Elke poging om het oosten op dezelfde manier te doen denken en handelen als het westen zal eindigen in het westen op een oosterse manier te laten denken en handelen, idem andersom. Want als het westen het oosten naar het westen laat draaien, dan moet het westen naar het oosten draaien, anders zouden ze, twee entangelde kwantums, in elkaars wielen rijden en tezamen het onderspit delven. Deze twee werelddelen zijn dus voorbestemd om als dag en nacht van elkaar te verschillen omwille van elkaars voortbestaan. Een wereld met slechts één pool druist in tegen de kwantumwet alsmede de wijsheid van het Boek der veranderingen.
 

 

8.De toekomst geschiedt voordat het verleden begint

 
Door Yin en Yang telkens te combineren krijgen wij oeverloze situaties, maar deze twee bouwstenen blijven hetzelfde. De toekomst is samengesteld uit elementen van het verleden en derhalve een herhaling van het verleden, niet exact hetzelfde, omdat elke samenstelling uniek is. In essentie is er echter geen verschil tussen het verleden, het heden en de toekomst.
 
Sterker nog, tijdens de Big Bang ging de materie eerst vooruit (de toekomst) en dan pas achteruit (het verleden). Hetzelfde zien wij wanneer wij melk in een glas gieten. De vloeistof gaat eerst vooruit naar de bodem van de pan (de toekomst) en dan pas achteruit in de richting van de rand van de pan (het verleden). Het verleden is dus waar wij naar toe gaan en de toekomst is waar wij vandaan komen.

Een oude relatie door een nieuwe vervangen verandert veelal niet wie wij zijn en wat wij gewoontegetrouw doen. Waarom haasten wij ons? Waar naar toe eigenlijk? Naar de toekomst die eerder is geschied dan het verleden? Waarom willen wij steeds iets anders of iemand anders, aangezien dat wij allen uit dezelfde Yin en Yang bestaan? Tevreden zijn is misschien de beste manier om de herhaling van ongewenste ervaringen te voorkomen, aangezien dat ongewenste ervaringen enkel en alleen met de beleving te maken hebben.
 
Tenslotte
 
De lijst van overeenkomsten tussen de Yi Jing en kwantummechanica is oneindig, gelijk de universums die voortdurende big bangs meemaken en die grenzeloos uitdijen en instorten. Confucius zegt, Het getuigt van dwaasheid om met onze beperkte denkvermogen het grenzeloze heelal proberen te bevatten. Het enige waar wij stervelingen naar zouden kunnen streven is de wereld te omhelzen voordat die weer onherkenbaar verandert en ongrijpbaar wordt.

© Lulu Wang
Den Haag, 6 juni 2019