Taal leert en taal verwart, het principe van gemak
Wij zeggen niet ‘Hij is vossensluw’ of ‘Ze is pruimenzuur’ omdat het struist tegen het Principe van gemak (Principle of convenience).
Naast duidelijkheid in het overbrengen van onze boodschap wensen wij ook het gemak waarmee wij het doen. Wij zeggen niet meer ‘beterkoop’ maar ‘goedkoper’, omdat ‘beterkoop’ een lettergreep meer telt. In ons dagelijks leven met de nodige besognes, zijn wij blij met elk beetje minder dat wij hoeven te doen of te spreken. Wij schrijven wel ‘politie’, maar wij zeggen ‘plisie’, vooral als wij net beroofd zijn en met een bibberstem 112 zitten te bellen.
‘Hij is vossensluw’ is een mondvol. Daarom zeggen wij ‘Hij is een sluwe vos.’ Hetzelfde geldt voor ‘Ze is pruimenzuur’, die lastiger uit te spreken is dan ‘Ze is een zuurpruim.’
Het principe van gemak is niet alleen bedoeld om ons leven te vereenvoudigen maar ook om sowieso iets gedaan te krijgen. Stel je voor dat je een jager bent. Je zit achter de struiken op een haasje te wachten. Als je een fazant voorbij ziet vliegen en je gaat daar meteen achteraan, schiet je letterlijk en figuurlijk je doel voorbij.
Een tweede reden waarom wij niet zeggen ‘Hij is vossensluw’ is dat ons brein liever per zin één prominent onderwerp wil hebben. Anders wordt het te ingewikkeld voor ons begrip. ‘Hij’, een man, is een belangrijk onderwerp, ‘vos’, een dier, is eigenlijk ook een ruimtevullend onderwerp. Als wij naast de twee onderwerpen ook nog een vergelijking aan de zin toevoegen – ‘vossensluw’ – bevat de zin teveel van het goede. Daarom slaan wij de vergelijking over en zeggen gewoon ‘Hij is een sluwe vos.’ Grammaticaal gezien is hier geen vergelijking te vinden, maar iedereen weet dat ‘hij’ geen echte vos is maar dat hij alleen maar daarop lijkt.
Dat is heel anders dan ‘Het is ijskoud’. Want ‘het’ is als onderwerp nietszeggender dan ‘hij’ of ‘vos’. Vandaar dat het voor het brein niet belastend is om nog een onderwerp ‘ijs’ erin te hebben bij wijze van vergelijking.
Pruim is tandenomverwerpend zuur. Zij – een vrouw – en een pruim zijn twee breinruimtevullende onderwerpen. Die twee plus nog een vergelijking – ‘pruimenzuur’ – worden te zwaar voor één zin. Vandaar dat wij de vergelijking ‘pruimenzuur’ weglaten en overgaan tot ‘Ze is een zuurpruim.’
Sommige succesvolle leiders kennen dit principe. Vandaar dat ze oneliners gebruiken om het volk te mobiliseren. Oneliners spreken de massa aan maar hebben een nadeel: daar ontbreken de nodige nuances aan. Daarom slagen sommige demagogen erin om de massa de gekste dingen te laten doen met alle gevolgen van dien.
Fotograaf: Roger Voorn
