Taal leert en taal verwart
Uit onze taal kunnen wij vaak wetenswaardigheden afleiden. Bijvoorbeeld:
Wat is koud? IJs is koud. Vandaar het woord ‘ijskoud’.
Wat is glad? Spek is glad. Geen wonder de uitdrukking ‘spekglad’.
Wat is zwaar? Lood is zwaar. Daar komt ‘loodzwaar’ vandaan. In feite is goud zwaarder dan lood – een natuurkundige kan het beamen. Aangezien weinig mensen een kilo goud van dichtbij hebben gezien laat staan opgetild, spreekt ‘loodzwaar’ ons volk meer aan.
Wat is mager? Brood heeft zo goed als geen vet in zich. ‘Broodmager’ dus.
Wat is hard? Een kei is hard. ‘Keihard’, weet je wel?
De afleiding is helaas éénrichtingsverkeer. Als wij andersom redeneren, zijn wij in de aap gelogeerd. Neem deze:
Wat is mooi? Bloed is mooi.’Bloedmooi’, toch? Dat een aantrekkelijke vrouw tot een bloedpartij tussen mannen en een knappe man tot een harentrekkerij tussen vrouwen kan leiden is nog geen reden voor ons om schoonheid met bloedgespetter te associëren. En dat doen wij normaal gesproken ook niet, dunkt me.
Wat is geweldig? Geweld is geweldig. ‘Pracht’ en ‘prachtig’ en ‘zout’ en ‘zoutig’, nietwaar? Niet waar, in dit geval.
Wat is goed? Een beer is goed. ‘Beregoed’. Ken je iemand die goedheid en een bij honger kinderen opetende beer in één adem noemt? Ik tenminste niet.
‘IJskoud’, ‘spekglad’ en ‘loodzwaar’ zijn wel tweerichtingsverkeer als het gaat om vergelijking. Zie hier:
Je kunt zeggen: het is ‘zo koud als ijs’, maar ook het is ‘ijskoud’, het is ‘zo glad als spek’, maar ook het is ‘spekglad’. Dit gaat niet op voor andere woorden.
Immers, je kunt zeggen ‘Hij is sluw als een vos’, maar niet ‘Hij is vossensluw’. Je kunt beweren dat ‘Ze is zo zuur als een pruim’, maar niet ‘Ze is pruimenzuur.’
Waarom? Ik hoop dat iemand hier antwoord op heeft. Anders, doe ik er een dezer dagen zelf een poging toe.
Ik wens mijn sitebezoekers een weekend vol ’taalrijke’ geneugten toe!
Liefs en dank,
Lulu
Foto: Lulu tijdens naar lezing en signeersessie in Hasselt. Ze hoopt haar lezers te zien op 11-3-2012 in Lommel of op 13-3-2012 in Amsterdam. Zie Agenda op haar website.
